Mô tả cây
- Loại cỏ có cành mềm, thân có lông. Lá mọc so le, có khi mọc đối có lá kèm, hình mác, hẹp, trên gân và 2 mặt đều có lông nhất là ở mặt dưới, lá dài 4-9cm, rộng 1,5-2,5cm. Có 3 gân xuất phát từ cuống. Cuống dài 5mm có lông trắng.
- Cụm hoa đơn tính mọc thành xim co, ở kẽ lá có các hoa không cuống. Quả hình trứng nhọn, có bao hoa có lông.
Phân bố, thu hái và chế biến
Cây bọ mắm mọc hoang khắp nơi ở Việt Nam, chưa ai trồng. Người ta hái toàn cây về dùng tươi hay phơi hoặc sấy khô. Mùa hái vào các tháng 4-6.
Thành phần hoá học
Bằng phương pháp phân tích quang phổ và các đặc tính hóa 14 hợp chất đã được sáng tỏ như: beta-sitosterol (1), daucosterol (2), axit oleanolic (3), epicatechin (4), alpha-amyrin (5), eugenyl-beta-rutinoside (6), 2alpha, 3alpha, 19 alpha -trihydroxyurs-12-en-28-oic (7), scopolin (8), scutellarein-7-O-alpha-L-rhamnoside (9), scopoletin (10), quercetin (11), quercetin-3-O- beta-D-glucoside (12), apigenin (13), axit 2alpha-hydroxyursolic (14).
Công dụng và liều dùng
- Nhân dân dùng cây sắc hay nấu thành cao chữa bệnh ho lâu năm, ho lao, viêm họng.
- Dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác. Ngày dùng 10-20g dưới dạng thuốc sắc hay thuốc cao.
- Có nơi người ta dùng làm thuốc mát và thông tiểu, thông sữa.
- Nhân dân thường dùng cây này giã cho vào mắm tôm để không có dòi bọ. Có nơi dùng lá giã nát nhét vào răng sâu chữa sâu răng.
Đơn thuốc có bọ mắm:
- Chữa đinh nhọt, viêm sưng vú, vết bầm tụ máu: Lấy một nắm cây thuốc dòi đem giã nát rồi đắp lên nơi sưng đau.
- Chữa viêm mũi sưng đau: Lấy lá hay hoa cây thuốc dòi chừng 15-20 g, giã nát cùng vài hạt muối, gạn lấy nước, dùng bông y tế thấm bôi vào mũi nơi bị viêm, ngày 3-4 lần.
- Chữa ho, viêm đau họng: Cây thuốc dòi khô 10-20 g, sắc lấy nước uống hoặc lấy lá hay hoa cây thuốc dòi chừng 20-30 g, giã nát cùng vài hạt muối, gạn lấy nước chia ra ngậm nuốt dần, ngày 1 thang trong 7 ngày liền.